NA VEIKA E DAU CAKA VEI IRA NA GONEDAU

Na i Cula ni Mata ni Ika
Oqo na tabua ka vakacabori vei ira na gonedau me baleta na ika e rawa mai. Na vakalolo e caka tiko e vanua e kedra tale ga. E ra sa dau tu ga na dauniqoli ni vonu, qio ka vaka kina na kai wai dina. Ni ra sa lesu katoa mai na gonedau e ra na vakatagi davui mai wai. Ni sa rogoci na davui , e ra sa vakasasaqa sara na marama ka ra vakalolo na liga ni vakalolo.

Na i Vakacabe ni Ika
Na tabua ka caka vei ira na gonedau me baleta na nodra cabe mai wai

E na qai vakuri tale yani....Fijituwawa.com research Team

NA VEIKA E DAU CAKA ME BALETA NA WAQA

Na i Luva ni Valu
Na i yau ka dau sala tu e na tolo ni kau ka vakacabori vei ira na Liga Ni Kau. Ni sa gadrevi me laki ta e dua na nona waqa na Turaga, ena laki tukuni vei ira na Liga Ni Kau me ra laki digitaka na vakabalea sara na nona waqa na Turaga. Ni sa bale, sa na qai nona i tavi o Matanivanua me vakacabora na kamuna ni luva ni valu

Na i Vakata
Ni sa bale oti na kau me ta kina na waqa, e sa na laki caka na i vakata vei ira na matai me ra laki taya na waqa. Ia ni sa oti na waqa, e sa na kau vua na Turaga ka cerevi na waqa.

Na i Kere se i Tago
O qo na veika ega soli ko ira ka ra vakayagataka e dua na waqa, me i dole ni nodra vakayagataka na waqa ko ya. Ke ra vakayagataka e na laki vakacakau, e ran a soli ika me i tago ni waqa.

E na qai vakuri tale yani.....Fijituwawa.com Research Team

NA VEIKA E DAU CAKA VEI IRA NA VULAGI

Na i Vakacoa
Oqo na magiti e dau cabo me kedra na vulagi ni ra sa qai tadu mai. E magiti buta ka vakaicoi vakavinaka. E dau vakarautaki na i vakacoa me baleta na gone vou, se dua na turaga e sa qai lesu mai e na nona i lakolako vakayawa kei na vulagi vakavanua.

Na i Vakacoa Tawake
Na nodra meke na marama e na kena udu mai e dua na waqa ni Viti ka kauti ira mai e so na vulagi, e ra sa kilai tiko yani e vanua se dua na Turaga.

Na i Wawa
Na magiti e waraki ira tiko yani na vulagi ka ra sa kilai tiko ni ran a yaco mai. E dau cabo na magiti oqo.

Na i Vosai
Na kakana e takitakitaki se laki kerei mei veivale me kedra na vulagi e ra coraki cala mai ka ra sa calata na gauna ni kana. E na sega ni cabo, e vakamaluataki ga.

Na Takitaki
Na kau ni kakana buta kina dua na vale se kina dua na soqo ka vakaitavi kina e dua ga se rua se sivia na marama.

E na qai vakuri tale yani....Fijituwawa.com Research Team

NA VEIKA E RA VAKAITAVI KINA NA MARAMA

E ra SEGA ni dau vakacabori i sevusevu, tabua se magiti ko ira na marama. E ra sega tale ga ni ra kaciva se votonaka na ka e vakacabori mai, e ra dau vakamaluataka ga. Ni dau caka tale ga e dua na veiqaravi vakavanua, e ra sega ni vakaitavi ki na ka so na gauna e ra na tiko vaka tikitiki se ra sega sara ga ni tiko kina. Oqo na veika vakavanua e ra dau vakaitavi kina na marama:

Na Qalowaqa
Oqo na veikidavaki vakamarama e dau caka vua e dua na marama bale. E dau caka galugalu ga na veikidavaki vakamarama oqo.

Na Tabisa
E dau caka na tabisa e waqa ni vakarau udu yani kin a dua na vanua ka caka tiko kina na vakaloloku e na nona bale e dua na vakayaca e na vanua ko ya. Na tabisa sai koy na ken a tukuci me ra cecebuya tu na i sulu kei na I yau tale e so main a i vana. E dau kena i vakarau me qalovi mai navua na I yau ni tabisa.

Na Cere
E ra dau qarava na cakacaka ni cere na marama, e na kena i yau. E ra uvu davui na tagane cauravou.

Na Vakamiraseniwaitui
Oqo na nodra i vakamamaca na gonedau. E dau vivi nai yau ka qai cabo.

Na i Vakacoa
Na lewe ni nodra takitaki na marama, me kedra i wawa na vulagi.

Na Takitaki
Na kau kakana na marama. Ni rat au ga na kakan, e ran a vakacobocobo.

Na Veisiko se Drekedreke
Na kena laki sikovi e dua e tauvi mate bibi

Na Roqoroqo
Na nodar kau sovu kei na veiyaya ni gone ko ira na marama

Na tikotiko
Ni sucu e dua na gone

Na Bikabika
Na kena vakalolokutaki e dua e mate, era na dau tiko e vanua ni somate e so na marama matua me ra bika tiko na i tikotiko ni mate

Na Veilumu
E dau caka e na gauna ni marau.

E na qai vakuri tale yani....Fijituwawa.com Research Team

VAKAWATI SE VAKAMAU

Oqo na vei tovo vakavanua kei na kena i vakamacala ni tuvatuva ni veika e dau vakayacori ena dua na vakawati se vakamau ni dua nai i taukei ena gauna e liu. Ena gauna oqo e sa dua tani sara na kena e da sa mai raica ka vinaka meda vakadikeva na kena duidui ka me da vuli mai kina.

Tabailago
Na kena vakarogotaki ki na i tubutubu ni yalewa me sa vosaki.

Duguci
Na kena kerei vakavanua na yalewa e na kena sa vosaki ka vakayagataki me i duguci na tabua.

Vakadonu Gusu
Na kena vakavinavinakataki ni sa vakadonuya na yalewa e na nona sa duguci ka dau tuberi na tabua me i vakadonu ni gusu.

Vakana
Na magiti e rau dui cakava na weka ni tagane kei na yalewa me soqoni mai kina na dui wekadrau ka me mai veivosakitaki ka navuci kina na veika me vakayaori kei na i tavi me ra dui vakaitavi kina ena gauna ni vakamau.

Na Vakabi i Vola
Oqo e i vakarau vou e na kena sa vinakati me kilai raraba na nodrau via vakawati e dua na tagane kei na yalewa. Sa na kabi tu na i vola me 21 na siga. Sa na rawa vua e dua me saqata na vakawati oqo e na loma ni gauna oqori.

Na Dresu i Vola
Ni sa oti e 21 na siga, sa na qai kau mai na i vola tara ni vakamau, oqo ni sa dresu na i vola ni vakabi i vola.

Na Vakawati kei na Vakamau
E dau kilai e Viti e na gauna e liu na vosa oqo na vakawati. Ia na vakamau e yavutaki main a vosa na “mau” se donu, ka vakaraitaki ni sa donu mai na tabana se yasana ruarua ka mau kina na veivosaki kei na veidinadinati ka me sa ma ni vakayacori me vakalotutaki ka vakamatanitutaki na veivakadonui oqori.

Na Tevutevu
Na i yau ka kau ki na vale ni vakawati, oqori e okati kina na i vivivi ibe me tekivu mai na kena tabakau kina na dela ni loga, i coco levu, i coco lalai, na i kotokoto, na vakabati, na dela ni loga, na kumi, na gatu, na taunamu ni Viti, nai yaya vakavavalagi ka okati kina na taunamu, i tutuvi, na i latilati, yaya ni vale kei na vuqa tale.

I Butubutu
Na ibe ka tevu e valenilotu me rau tu kina na vakamau. Na ibe oqo e dau coki me nona ko koya e caka vakamau.

Nai Lakovi ni Yalewa
Ni sa oti na lotu, solevu kei na tevutevu, sa qai lakovi na yalewa me sa mai tawana na nona vale vou. Na tabua e dau i lakovi ni yalewa.

Na Lewe se i Vakatawa ni Bola
Na tabua ka vakaleweni kina nona bola se kato na yalewa e na nona sa lako kina nona vale ni vakawati.

Na i Yau i Tinani Gone
Oqo nai yau kei na magiti ka sa koto tani sara ga me nei koya na tina ni yalewa vou.

Na i Kali ni Sucu
Na tabua e tuberi vei ratou na wekani yalewa me baleta na kena sa mai vakacavari koto na veitaqomaki vakatina nei koya na tina ni yalewa vou.

Na i Vola
Na tabua e tuberi me i vakadinadina ni sa na kilai vakavanua na yalewa vou me sa dua ko koya na lewe ni mataqali ka na dua ko koya ena cakava na cakacaka vakaitokatoka, vakamataqali, vakayavusa se vakavanua ena vanua sa laki vakawati kina.

I Tataunaki
Na tabua ka ratou tuberaka na weka ni yalewa vei ratou na weka ni tagane me tataunaki kina na yalewa. Oqo sara tale ga e dua na veiyalayalati vakavanua ka na rogo na kena vosa e na gauna sa ciqomi, kacivi, vatonaki ka vakamaluataki na kamunaga ko ya.

Bogi Va
Na magiti e vakarautaki ni sa oti e bogi va na gauna ni vakamau. E dau vavi e dua na magiti ka kena i coi e dua na vuaka. Oqo e dua na magiti dredre ka ni na kilai e ke na i tubutubu ni nei koya na yalewa vou kei na veitaqomaki e caka tu mai vua. E na marau sa caka tiko mai, ena so na vanua, e dau mai tini ca e na gauna sa caka kina na vakabogi va.

Vakasobu
Na vakasoburi ki wai me vaqolivi na yalewa vou. E dau caka e dua na kena kakana ka caka tale ga na nona i vakamamaca na yalewa vou.

Na i Tatau
Na tabua e tuberi me ra sa tatau kina na weka ni yalewa me ra sa suka tale kina nodra i tikotiko.

I Vakatale
Na tabua ka tuberi me ra vakatalei kina na weka ni yalewa ka tau tale ga kina na vosa ni veimasuti ke mani baleca sa sakasaka e so na ka e vakayacori e na gauna ni solevu ni vakawati.

I Boko ni Buka
Na tabua se yaqona se magiti ka vakacabori me i tukuni ni sa mai cava koto na cakacaka ni vakawati ko ya e na vavavi se vakasaqa.

Ena qai vakuri tale yani….Fijituwawa.com Research Team

NA I TOVO VAKAVANUA ME BALETA NA TEITEI

Na Oco
Ni dua nai teitei levu e gadrevi me caka era dau laki delevi (kerei) mai e so me ra mai veivuke ena kena tei, lau, tarai ni moa se wereci. O koya nai taukei ni teitei ena caka oco se magiti me kedra na lai teitei.

Na Sevu
Oqo na kakana ni yabaki ka dau kau taumada vua na Turaga me laki sevu vua. Na sevu e dau cabo droka ka dau sevu na kakan me vaka na uvi, vudi, kei na vuata me vaka na dawa.

Na Drawe

Na vua ni qele me vaka na dalo, uvi, kawai se kumala ka dau cavu ga mai ka laki biu ena nona valenikuro na turaga ka da teitei tiko ena nona tiki ni qele. E dau sega ni dau nakiti me kilai o koya e kauta yani na drawe se kakana koya.

Na Uvi Ni Vanua

Oqo na uvi e dau lavaki vakavanua me kumuni me nona I tei na turaga. E sega ni dau cabo ka dau kau ga mai ka ra lesu tale na kauta mai.

Ena qai vakuri tale yani...Fijituwawa Research Team

NA I TUTU VAKAVANUA

Yavusa - Na vanua ka ra vakoro vata kina na veiwase tamata se uma tamata ka ra sa mai cokovata oqo me ra lewe ni dua na yavusa. E ra dau dui lakolako mai me baleta na nodra gadreva na veitaqomaki e na gauna dredre ni veivaluvaluti. Na nodra turaga e vaka me nodra Kalou ka ra vakaliuca ka vakacerecereya ka kauta mai na duavata, yalovata ena kedra maliwa na yavusa.

Mataqali – Oqo e dua na uma tamata ka ra dua tani mai vei ira na kena vo ena loma ni yavusa. E ra rawa ni dua tani tale na yavusa ka ra se mai se mai vakaruru ena gauna ni valu se ra lako tu ga mai vakamata veitacini ka mai dua toka na nodra mataqali. E ra mai vakaduavatataki ena vuku ni vakawati veicurumaki kei na vakayagataki qele. O ira nai liuliu ni veimataqali era dau vakasala vua na liuliu ni veiyavusa. Oqo nai tekitekivu ni kena wasei ni tavi se tutu vakavanua ena vei tikotiko, koro kei na yavusa.

Tokatoka

Oqo e dua na mataveitacini e ratou toka vata ga ena dua na tiki ni qele. E rawa ni dau yacova yani na rua se ono nai tokatoka ena dua na mataqali. E gadrevi me kilai e rua na ka bibi me baleta na i tokatoka:
a) O koya e qase duadua ena i tokatoka e nodratou i liuliu. O koya e qase duadua enai tokatoka kece, e dau i liuliu ni Mataqali.
b) E rau taukei ni qele o rau na rua oqo: tokatoka kei na mataqali, ka rawa ni taukei na qele vaka vakamataqali se vaka i tokatoka.

Vanua

E ra na cokovata e vica na Yavusa e sa na qai dua na Vanua ka vica vata na vanua me dua na Matanitu.

Turaga – Oqo na mataqali ka digitaki mai kina na turaga ni yavusa. Ni sa bale o Turaga ni yavusa, ena taura na nonai tutu o koya e taravi koya ka ratou qai veitarataravi sobu mai me yacovi koya e gone duadua. Ni ratou sa yali yani, sa qai dewa veiratou na luvedratou. Ena gauna oqo e sa vaka me sa veisau ka dau tauri nai tutu vakaulumatua ka dau levu na veisaqasaqa e yaco ena loma ni mataqali se yavusa. Ena so tale na vanua e ra dau buli na marama ia e sega ni dau kaukauwa na nodra rokovi kei na nodra sau me vaka na turaga.

Sauturaga

Sa i ratou oqo na i ka rua ni turaga ni Yavusa, ka ratou cola na Sau vua na Turaga. E nodratou i tavi me ratou raica me yaco na veika e lewa na Turaga. E ratou dau bulia na turaga ka digitaki koya me buli me turaga ni Yavusa.

Matanivanua

Oqo na mataqali ka gusu ni Turaga kina vanua ka gusu tale ga ni vanua ki vua na Turaga. E dau kila vinaka o koya na kedrai cavuti na veimataqali ena loma ni Yavusa ka dau kauta nai tukutuku vakavanua vei ira na Turaga ni Yavusa. Oqo e vica na nonai tavi bibi:
a) vakatadu i tukutuku se mata kina vanua
b) liutaka na cakacaka vakavanua ena loma ni Yavusa
c) tiko volekata na Turaga ena veisoqo kece vakavanua
d) rabeta na mena yaqona na turaga, votonaka se vakacabora na i yau, yaqona, magiti, ulia se vakabalea nai tukutuku vakaturaga.
e) me dau raica me vakabibitaki nai tovo dina vakavanua kei na maroroi ni valavala ena loma ni tikotiko

Bati

Turaga ni valu ka liga ni wau. O ira oqo era dau vala ena gauna ni valu ni butobuto ka laurai tu ga ena nodrai vukivuki kei na nodrai tovo. E dau caka na kedra magiti ni oti nai valu ka yacana na DINU ni valu.

Mataisau

Sa i ira oqo e ra dau liutaka na cakacaka me vaka na tara vale, ta waqa, cakacaka ni liga me vaka na takona, tanoa kei na veika tale eso.

Gonedau

Oqo o ira na kai wai ka ra kena dau na soko kei na qoli. E na so na vanua e dau ya rua na kena mataqali: gonedau e vanua kei na gonedau e wai.

Bete

E ra dau tu ga ena Burekalou o ira na bete ka nodra i tavi ka qaravi kalou la ra dau vakacabora nai soro se i madrali vei ira na veikalou ni Yavusa. E ra tu na bete lalai ka ra qarava na Kalou ni teitei, qoli, draki, i valu kei na vuqa tale. E nodra i tavi me ra vakasalataki ira na lewe ni yavusa ena i vakarau se lawa ni bula, teitei, qoli kei na veika tale e so. E so na lawa era dau vakasalataki kina na lewe ni yavusa e vaka toka oqo:
- maroroi se ubi vinaka nai tautau ni kakana ena i teitei
- sega ni butu se bulu nai cavucavu ni dalo
- bui vakaca na i civicivi ni kakana
- vakasabusabutaki ka vakacacani ni kau vuata
- vakaweleweletaki ni sevu se drawe

Ena qai vakuri tale yani....Fijituwawa Research Team

NA I VALAVALA NI VEIDOKAI

Ena na noda i tikotiko se koro vaka i taukei, e da dau kilai tani ena noda i valavala ni veidokai ka da dau vakaliuca na noda Turaga ka soli tale ga vua na vakarokoroko ka dodonu me nona mai na so tale na vanua e kilai kina. Oqo e so na i tovo kilikili ka da vakaritaka kina na noda vakarokoroko ka wiliki kina na veika oqo:

Na Tama

E na dau kidavaki mai vei ira na qase ena nona yavusa, koro, yasana se ra yalewa se tagane ena "tama". Ni ra tama na tagane e ra dau kaya "Dua Oooo". Ko ira na yalewa e ra na kaya: "Kaaa Duuu" ni ra tama. Oqori na vosa ni veikidavaki vei ira na turaga se o ira e ra qase cake ena noda yavusa , koro se i tikotiko

Na Vosa?

Na Cobo?

Na Teitei?

E na qai vakuri tale yani.... Fijituwawa.com Research Team